Blockchain werd enkele jaren geleden gezien als een van de meest veelbelovende technologieën voor de digitale overheid. Het zou op korte termijn niet alleen de financiële sector en de energiesector op zijn kop zetten, maar ook een revolutie zijn in de zorg en bij gemeenten. Er is sindsdien veel geëxperimenteerd met blockchain; wat heeft dat opgeleverd en waar staan we?
Wat is blockchain ook al weer?
Een bank houdt een boekhouding bij van geld dat onderling wordt uitgewisseld tussen ondernemers en inwoners. Een Energiemaatschappij doet hetzelfde voor energie die wordt geleverd, en ontvangen van mensen met zonnepanelen. Een gemeente houdt verhuizingen en geboortes bij. Deze organisaties treden op als vertrouwde tussenpersoon, en ontvangen voor het administreren van deze transacties een vergoeding, bijvoorbeeld in de vorm van commissie of leges.
Bij blockchain is er geen centrale tussenpersoon of instantie meer om transacties af te handelen. Iedereen die wat te halen of te brengen heeft, kan deelnemen en krijgt een kopie van een stukje van de geautomatiseerde administratie op zijn computer.
Dat is de kern van de populaire blockchain toepassing Bitcoin: het lijkt net een rekening bij een bank, maar het systeem is van niemand – dus ook geen kantoren, geen aandeelhouders en geen dure directeuren.
Betrouwbaar en vertrouwelijk
Zo’n concept zonder tussenpersoon is niet gebaseerd op onderling vertrouwen; integendeel. Het principe van blockchain is zo ontworpen dat wijzigingen in de bestaande digitale boekhouding niet mogelijk zijn; je kunt er alleen een nieuwe transactie aan toevoegen, met toezicht van het netwerk. De kans op stiekeme manipulatie blijkt daardoor nagenoeg onmogelijk te zijn.
In de zorg kan blockchain een zegen zijn voor de patiënt en de behandelaar: geen versnipperde informatie meer bij huisarts, ziekenhuis en apotheek, die verschillende onderdelen van het medisch dossier apart bijhouden en die moeizaam uitwisselen met koppelingen. Het idee is dat de patiënt hiermee centraal komt te staan en zelf regie krijgt op zijn eigen gegevens. De vraag is echter of die beloften wel waar gemaakt kunnen worden, want elk voordeel heeft zijn nadeel.
Bitcoin blijkt veilig in de zin dat het nog niet heeft geleid tot ongeoorloofde manipulatie van de inhoud van de boekhouding; dat komt mede door de transparantie van het systeem: anderen kunnen de transacties zien en volgen. Ook kunnen eenmaal geregistreerde transacties niet meer worden aangepast of verwijderd. Dat laat zich lastig rijmen met (bijzondere) persoonsgegevens, waarbij de persoon recht heeft op onder meer vertrouwelijkheid, rectificatie en vergetelheid.
De rol van de overheid
Het gebruik van blockchain levert daardoor interessante technologische, maatschappelijke, juridische en bestuurlijke vraagstukken op. Hoe regel je bijvoorbeeld beheer van zo’n systeem, eigenaarschap van de gegevens die erin zitten en toezicht op het gebruik ervan? Daarnaast speelt de vraag van duurzaamheid: de decentrale verwerking en meervoudige opslag vraagt veel meer computercapaciteit, met navenant stroomverbruik.
De afgelopen jaren zijn er talloze experimenten met blockchain gedaan, ook bij de overheid. Bij veel van de experimenten lijkt het echter alsof er een probleem bij de vermeende oplossing is gezocht, in plaats van andersom. Een aantal experimenten is op kleine schaal in productie genomen, maar een haalbare en zinvolle toepassing op overheidsniveau is nog lang niet in zicht, omdat het meer hoofdbrekens oplevert dan oplost.
Blockchain kan vooral iets opleveren in een grote ketensamenwerking; een individuele overheidsorganisatie kan op dit moment dan ook nog praktisch niets met blockchain. Technologie zou ondersteund moeten zijn aan het proces, en als blockchain ons iets heeft opgeleverd is het daarom wel nieuwe aandacht voor de vraag welke rol de overheid zou moeten spelen in de maatschappij: is er een centrale, vertrouwde partij nodig of kunnen we ook zonder?
